Dwang in het forensisch welzijnswerk

Deze denkdag vloeit voort uit het postgraduaat Forensische daderbegeleiding en is een unieke samenwerking vanuit verpleegkunde en sociaal agogisch werk. Laat je meeslepen in drie plenaire lezingen, de gesprekken met ervaringsdeskundigen en kies een workshop. We eindigen met een panelgesprek.

Programma

8u45: Warm onthaal met koffie

9u15: Plenaire lezing:

Tussen machteloosheid en uitdaging tot creativiteit - Dwang en het mensenrechten perspectief: Philippe Delespaul

60 minuten lezing + 30 minuten interactie met het publiek d.m.v. vraagstelling

De conventie voor rechten van personen met een handicap is ondertussen in 98% van de landen in de wereld van kracht. De conventie stelt bijvoorbeeld dat personen met een handicap in de wet niet anders mogen behandeld worden: je mag ze bijvoorbeeld niet opsluiten omdat ze een handicap hebben (wel omdat ze dingen doen waarvoor we ook andere mensen zouden opsluiten). Ook het gebruik van dwang wordt veroordeeld. In een verklarende tekst bij de conventie wordt dwang gelijk geschakeld met foltering.

Deze radicale stellingname stelt de maatschappij, hulpverleners en burgers voor moeilijke beslissingen. In de praktijk wordt dwang en drang slechts gebruikt in ultieme situaties om imminent gevaar te voorkomen of uit mededogen naar kwetsbare mensen. We zijn bewust van het feit dat dwang een hoge drempel moet hebben. Maar voelen ons ook machteloos en falen als hulpverleners, wanneer we in sommige gevallen niet meer pro-actief kunnen handelen.

De Conventie formuleert een ambitie en een opdracht: zonder de mogelijkheid om dwang te gebruiken, worden we misschien creatief. In de lezing exploreren we dilemma's.

Prof.Dr. Ph.A.E.G. (Philippe) Delespaul (°1958) is Hoogleraar Innovatie in de Geestelijke Gezondheidszorg aan de Universiteit van Maastricht (vakgroep Psychiatrie en Neuropsychologie) en bij Mondriaan in Maastricht/Heerlen. Hij is klinisch psycholoog en adviseert regio's en landen over zorginnovatie. Herstel, ervaringsdeskundigheid en mensenrechten zijn belangrijke thema's. Hij is bestuurslid van Phrenos, het CCAF, (F)ACT-Nederland, GIP-Benelux, Hersteltalent en de Stichting Nieuwe GGZ. Hij ontwikkelde de PsyMate™ methodiek om het dagelijkse leven van mensen in kaart te brengen. Hij is mede-initiatiefnemer van de Nieuwe GGZ beweging en de Ecosystemen voor Mentale Gezondheid(GEM).

10u45 tot 11u15: pauze met soep

11u15: plenaire lezing deel 2: 

Zorg en controle in de forensisch psychiatrische praktijk: Ciska Wittouck 

Het stoppen met het plegen van criminaliteit (desistance) en het herstellen van een psychiatrische problematiek zijn individuele en unieke processen, maar ook relationele processen. In de context van forensische psychiatrie, is bijvoorbeeld aangetoond dat ondersteunende (werk)relaties tussen zorggebruikers en hulpverleners cruciaal zijn voor het proces en de resultaten van forensisch psychiatrische behandeling. Zowel zorggebruikers als hulpverleners geven echter aan dat dergelijke (werk)relaties bemoeilijkt worden door de dubbele rol van hulpverleners in forensisch psychiatrische context. Deze dubbele rol verwijst naar de expliciete aanwezigheid van zowel zorgende als controlerende taken. Tijdens deze presentatie gaan we in op het perspectief van zowel forensisch psychiatrische zorggebruikers als hulpverleners op deze dubbele rol, en de betekenis van deze perspectieven voor de forensisch psychiatrische praktijk.

Ciska Wittouck is psycholoog en criminoloog van opleiding. Ze startte haar loopbaan als onderzoeker aan de Universiteit Gent waar ze onder andere onderzoek deed naar verschillende thema’s op het raakvlak tussen justitie en hulpverlening, zoals suïcidaliteit in detentie, de drugbehandelingskamer en internering. Voor haar (post)doctoraal onderzoek heeft ze zich gericht op de vraag hoe zorg en controle in evenwicht kunnen worden gebracht in werkrelaties tussen mensen met internering en professionals. Ze werkte ook als psycholoog binnen de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden, en als casemanager zorg binnen de activeringstrajecten. Momenteel is ze aan de slag als individueel begeleider – psycholoog in de ambulante verslavingszorg, onder andere met mensen met internering.

12u: plenaire lezing deel 3:

Twee ervaringsdeskundigen aan het woord onder begeleiding van Tina Vandecasteele 

12u30 tot 13u30: lunch met broodjes

13u30 tot 15u: Kies één workshop

Kort voor de start wordt een Google forms verstuurd om je keuze van workshop door te geven.

Workshop 1:

Concrete antwoorden op dwang in de praktijk: het Good Lives Model. Wouter Wanzeele

Nieuwe slachtoffers voorkomen via effectieve hulp en tegelijk het gebruik van dwang terugdringen: kan dat wel? 20 jaar geleden werd als antwoord hierop het Good Lives Model (GLM) ontwikkeld. Vanuit een mensenrechtenbenadering worden, via dit theoretisch en praktijkkader, persoonlijke noden en levensdoelen van mensen die strafbare feiten plegen, gekoppeld aan het behandelen van risicofactoren. In deze workshop maak je kennis met het GLM en krijg je inzicht hoe je via dit kader de evidence-based R-N-R principes kan toepassen. Onderzoek en praktijkervaring leren ons dat dit kan door meer aandacht voor welzijn en minder gebruik van dwang. Via deze workshop is er ook ruimte om de vertaalslag naar de eigen praktijk te maken. 

Wouter Wanzeele is forensisch therapeut en sociaal werker bij het Forensisch Ambulant Begeleidingsteam (CAW Oost-Vlaanderen) en bij Psychotherapie-BRUG (CGG Ahasverus in de Brusselse gevangenissen). Daarnaast geeft hij training, vorming en gastcolleges inzake forensische hulpverlening. Tot slot is Wouter mede-initiatiefnemer van het GLM Netwerk (samenwerking UGent en CAW Oost-Vlaanderen).

Workshop 2:

Zorg als onderdeel van een maatregel of straf. Ann-Sophie Raes/Charlotte Nuytens.

Het plegen van criminele feiten kan leiden tot het opleggen van een maatregel (probatie, internering, ...) of (gevangenis)straf. In elk geval ‘moeten’ ‘de justitiabelen’ samenwerken met het justitiehuis en/of met de PSD (in het geval van een gevangenisstraf). Niet samenwerken met justitiehuis kan uiteindelijk leiden tot een gevangenisstraf. Niet samenwerken met PSD kan repercussies hebben op het detentietraject en het bekomen van strafuitvoeringsmodaliteiten. Van dwang binnen hulpverleningsrelaties gesproken…

Aan de hand van casuïstiek wordt door PSD en justitiehuis dieper ingezoomd op het vinden van een balans op het spanningsveld tussen justitie en hulpverlening.

Charlotte Nuytens studeerde criminologie aan de Ugent en werkt intussen 15 jaar als justitieassistente in de justitiehuizen (Gent, Ieper, Kortrijk), voornamelijk in de sector daderbegeleiding. Sinds 2016 werkt ze in het justitiehuis van Kortrijk waar ze zich de laatste jaren vooral focust op probatie- en interneringsdossiers.

Ann-Sophie Raes studeerde psychologie aan de Ugent en vanuit haar interesse in de forensische sector, koos ze tijdens haar studie al voor een stage binnen het Penitentiair Complex Brugge (PCB). Hoewel ze na het afstuderen eerst enkele jaren ervaring opdeed in het gesloten centrum voor illegalen te Brugge, keerde ze terug naar het PCB. Ze is nu al enkele jaren werkzaam bij de PSD (Psychosociale Dienst) op de afdeling van de langgestrafte mannen.

Workshop 3:

Dwang! Een paradox vanuit een relationeel mensbeeld… Henk Vandaele

Inhoud workshop

De workshop wordt opgevat als een intervisie waar professionals hun ervaringen in het omgaan met dwangmaatregelen met elkaar kunnen delen. Als kader voor die uitwisseling hanteren we een relationeel mensbeeld, dat soms ten onrechte wordt opgevat als een model dat het toepassen van dwangmaatregelen uitsluit. In de workshop wordt gezocht naar relationele argumenten voor het hanteren van dwangmaatregelen – en die zijn er. Uiteraard is het de vraag wanneer dit ingrijpen niet relatie bevorderend wordt en welke criteria men kan hanteren om dit te detecteren.

Henk Vandaele is filosoof en psychiatrisch verpleegkundige. Momenteel is hij werkzaam als lector filosofie en ethiek in tal van sociaal-agogische opleidingen en hij is werkzaam als consultant zorgethiek voor zorgorganisaties. De rode draad in zijn werk is het uitbouwen van een relationele visie op mens en maatschappij.

15u tot 15u30 (koffie)

15u30 tot 16u15: panelgesprek met moderator Tina Vandecasteele

16u15 tot 17u: afsluitende receptie en netwerkmoment